Komputer Osborne 1: historia brzydkiego kaczątka

Komputer Osborne 1: historia brzydkiego kaczątka

Karol Król

Niebawem upłynie 40 lat, jak do rąk użytkowników oddano pierwszy, w pełni wyposażony komputer przenośny. Nadano mu nazwę Osborne 1. Ze względu na wygląd, komputer był często przedmiotem żartów. Przyrównywano go do radia polowego z II Wojny Światowej, które skrzyżowano z miniaturą panelu przełączników samolotu DC-3.

Słowa kluczowe: luggable computer, portable computer, full-featured computer

Rycina 1. Osborne 1 portable computer – wczesny model. Źródło: commons.wikimedia.org, CC BY 3.0 (autor: Bilby)

Specyfikacja Osborne 1: procesor Zilog Z80 @ 4.0 MHz, 64 KB pamięci RAM, dwie stacje dyskietek 91K (2 x 5.25″ FDD), brak dysku twardego, sound: Beeper, Display: built-in 5″ CRT monitor 52 x 24 text, system operacyjny CP/M, masa: 24.5 pounds / 11 kg.

Osborne 1 jest powszechnie uważany za pierwszy przenośny komputer osobisty w historii [Bianchini 2018].

Osborne 1 powstał z inicjatywy Adama Osborne’a przy współpracy z Lee Felensteinem. Komputer został po raz pierwszy zaprezentowany szerszej publiczności podczas konferencji branżowych, które odbyły się w 1981 r. (March 1981, 6th West Coast Computer Faire and May 1981 – National Computer Conference) [Old Computers 2020]. Debiut komputera na rynku konsumenckim miał miejsce 3 kwietnia 1981 r. [Collins 1984].

Osborne 1 – jak brzydkie kaczątko

Obudowa komputera Osborne 1 była nieco niezgrabna. Komputer opisywano jako skrzyżowanie radia polowego z II Wojny Światowej ze „skurczoną deską rozdzielczą DC-3” (samolot Douglas Commercial 3). Jednocześnie jednak Osborn 1 był pierwszym masowo produkowanym przenośnym komputerem osobistym i jednym z najpopularniejszych komputerów swoich czasów. David Bunnell, redaktor naczelny firmy wydawniczej Osborne stwierdził, że w początkach lat 80. XX wieku „W branży komputerowej były trzy najważniejsze osoby: Bill Gates, Steve Jobs i Adam Osborne, i niekoniecznie w tej kolejności” [McCracken 2011].

Wcale nie taka nowość

Osborne 1 był wyraźnie zainspirowany jednym z wielu przełomowych projektów opracowanych w Xerox PARC w Palo Alto, a mianowicie Xerox NoteTaker [Bianchini 2018].

Osborne 1 jest wymieniany jako pierwszy pełnowartościowy komputer przenośny, który trafił na rynek konsumencki. Jednak w rzeczywistości koncepcja komputera zamkniętego w swoistej „walizce”, która przypominała trochę maszynę do szycia, z wbudowaną klawiaturą, rodziła się w branży hi-tech od wielu lat. W 1976 roku legendarny PARC Xeroxa zbudował prototyp o nazwie NoteTaker. Komputer nigdy nie trafił do sprzedaży, a jego masa sięgała 48 funtów i była prawie dwa razy większa niż w przypadku komputera Osborne 1 [McCracken 2011].

Pierwsze sukcesy rynkowe

Pierwsze egzemplarze Osborne 1 zostały wysłane do dealerów w czerwcu 1981 r. W sierpniu 1982 r. firma Osborne Computer Corporation sprzedała komputery o łącznej wartości 10 mln USD. W roku obrotowym, który zakończył się w lutym 1983 r., jej przychody osiągnęły 100 milionów USD [McCracken 2011]. Adam Osborne emanował pewnością siebie – „Jesteśmy siłą napędową rewolucji mikrokomputerowej. Jesteśmy teraz najszybciej rozwijającą się firmą w historii Doliny Krzemowej” [McCracken 2011].

Osborne 1 był pierwszym przenośnym komputerem, który trafił na rynek konsumencki i odniósł sukces. W szczytowym okresie swojej popularności firma Osborne Computer Corporation sprzedawała 10 tys. urządzeń miesięcznie.

Osborne 1 był wyposażony w wyświetlacz CRT o przekątnej 5 cali* (8.75 x 6.6 cm) – mniej więcej tyle, ile mają obecnie smartfony. Możliwe było podłączenie komputera do większego monitora zewnętrznego, ale de facto ograniczyłoby to jego mobilność [Bianchini 2018]. Komputer był relatywnie prosty w obsłudze, praktycznie bezgłośny i stosunkowo tani [Pournelle 1982]. Osborne 1 nie posiadał wentylatora. Maszyna była chłodzona tylko przez konwekcyjne przenoszenie ciepła przez otwór wentylacyjny w obudowie. Dlatego też istniało zagrożenie przegrzania komputera [Bianchini 2018].

Osborne 1 był tani i prosty w użyciu. Zasadniczo wystarczyło zapłać 1795 USD, zabrać pudełko do domu, rozpakować, podłączyć i korzystać z komputera [McCracken 2011].

*Adam Osborne oznajmił, że wybrano mały ekran, aby komputer był jak najmniejszy, ale później żałował tej decyzji. 5-calowe ekrany były wtedy łatwo dostępne, ponieważ IBM używał ich w przenośnym komputerze IBM 5100 z 1975 r. [Old Computers 2020].

Osborne 1 znaczy bogaty w oprogramowanie

Komputery dostępne dla użytkowników w 1981 r. często nie zawierały żadnego oprogramowania oprócz Microsoft BASIC, a pojęcie pakietu biurowego jeszcze nie istniało [McCracken 2011]. Tymczasem w cenie komputera Osborne 1 udostępniano edytor tekstu WordStar, edytor arkuszy kalkulacyjnych SuperCalc oraz obsługę języków programowania CBASIC i MBASIC (Table 1). Wartość dodatkowego oprogramowania była szacowana na około 1,5 tys. dolarów [Old Computers 2020]. Tymczasem kompletny zestaw Osborne 1, tj. sprzęt i oprogramowanie, kosztował jedynie 1795 USD. Urządzenie wystarczyło po prostu uruchomić i włożyć odpowiednią dyskietkę.

Table 1. Sprzęt i oprogramowanie dostępne w zestawie Osborne 1

$1795 includes this hardware:	$1795 includes this software:
Z80A™ CPU with 64K RAM Dual floppy disk drives with 100K bytes storage each 5’’ CRT Business keyboard with numeric keypad and cursor keys RS-232C Interface IEEE 488 Interface Weather-resistant, portable housing Operates on European and American voltages	CP/M® Operating System WORDSTAR® word processing with MAILMERGE SUPERCALC™ electronic spreadsheet CBASIC® MBASIC®

Źródło: Byte Magazine 1982, 7(4), s. 31

Nie ma prądu? Nie skorzystasz!

Osborne 1 nie był laptopem (nie miał wewnętrznej, wbudowanej baterii). Był jedynie komputerem, który można było stosunkowo łatwo przenieść z jednego miejsca na drugie [Bianchini 2018]. Podobnie zresztą, jak niejeden z jego następców, np. Pied Piper Communicator 1.

Największą wadą komputera Osborne 1 był brak wbudowanego akumulatora. Osborne 1 był zatem bardziej komputerem „przewoźnym” (transportable) niż przenośnym (portable) [Osborne Corp. 2020]. Owszem, komputer można było uruchomić, aczkolwiek jedynie w miejscu z dostępem do instalacji elektrycznej. Osborne 1 był komputerem przenośnym typu „luggable” – co można tłumaczyć jako: „komputer możliwy do przeniesienia, ale z trudem”, lub „komputer łatwiejszy do przenoszenia niż inne komputery”, a także jako „przenośna stacja robocza” [McCracken 2011].

Osborne 1, tak intrygujący w 1981 roku, w 1983 roku wyglądał jak antyk [McCracken 2011].

Dzisiaj Adam Osborne jest najczęściej kojarzony ze spektakularną porażką. Jego firma ogłosiła bankructwo niedługo po tym, jak oznajmił on wypuszczenie na rynek nowych produktów. Sprawiło to, że klienci wstrzymali się z zakupem komputera Osborne 1 w oczekiwaniu na jego następcę. Efekt ten jest znany jako „efekt Osborne’a” [McCracken 2011].

Efekt Osborna

Przedsiębiorstwa często ogłaszają zawczasu wypuszczenie na rynek nowych produktów, jeszcze przed ich premierą lub faktycznym wyprodukowaniem. Zgodnie z definicją Eliashberga i Robertsona [1988] „ogłoszenie wstępne” to formalna, celowa komunikacja, zanim firma faktycznie podejmie określone działania, takie jak zmiana ceny, nowa kampania reklamowa lub zmiana linii produktów.

W literaturze przedmiotu odnaleźć można wiele powodów, dla których firmy ogłaszają koncepcje nowych produktów. Może to służyć między innymi: kreowaniu popytu, szacowaniu potencjału rynkowego, zmniejszeniu kosztów przejścia na nowe produkty lub utrudnieniu wejścia na rynek konkurentom [Su i Rao 2010]. Koszty i ryzyko związane z wczesnym ogłoszeniem nowych produktów mogą obejmować między innymi: transfer informacji, kanibalizację istniejących produktów, utratę wiarygodności, jeśli zapowiedzi nie zostaną zrealizowane, lub działania odwetowe ze strony konkurencji.

Kanibalizacja sprzedaży

Wcześniejsze zasygnalizowanie wypuszczenia na rynek nowego produktu może kanibalizować sprzedaż istniejących produktów. Dokonując zapowiedzi nowych produktów firma może spowodować, że konsumenci zrezygnują z zakupu, w oczekiwaniu na nowy produkt. Może to spowodować kanibalizację bieżącej sprzedaży, zarówno własnej, jak i konkurencyjnej. W branży hi-tech panuje przekonanie, że firma nie powinna zbyt wcześnie ogłaszać koncepcji nowych produktów, ponieważ grozi to wystąpieniem tzw. efektu Osborna [Patrizio 2014, Spence 2014].

Osborne Computer Company

Efekt Osborne’a zasadniczo odnosi się do wysokiego stopnia kanibalizacji sprzedaży własnych produktów/wyrobów. Nazwa tego zjawiska pochodzi od nazwiska Adama Osborne’a (Osborne Computer Corporation), który w 1983 r. ogłosił rychłe wypuszczenie na rynek kilku modeli komputerów nowej generacji (Executive i Vixen), jednocześnie podkreślając fakt, że wydajnością przewyższą one model będący w sprzedaży [Rao i Turut 2014]. Przyjmuje się, że tzw. efekt Osborne’a nastąpił także po ogłoszeniu przez Sega Corporation w 1997 r. nowej generacji konsoli do gier Dreamcast, a także po ogłoszeniu przez RIM (Research In Motion) nowej generacji telefonów BlackBerry 10 w 2011 r. oraz po ogłoszeniu w 2011 r. rychłego pojawienia się telefonów Nokia z systemem Windows (Lumia 710) [Rao i Turut 2014].

W latach świetności Osborne Computer Company (OCC) zwiększyła zatrudnienie do ponad 3000 pracowników i osiągnęła przychody w wysokości 73 milionów USD w ciągu zaledwie 12 miesięcy [Old Computers 2020]. W 1982 r. OCC ogłosiła następcę komputera Osborne 1, model Osborne-2 „Executive”, z większym 7-calowym ekranem 80×24, dwukrotnie większą pamięcią RAM i dyskietkami o podwójnej gęstości. Executive miał także wentylator chłodzący, umiejscowiony bezpośrednio pod uchwytem obudowy.. Komputer miał być droższy i kosztować 2495 USD. Niedługo potem OCC ogłosiła wypuszczenie na rynek kolejnego komputera o nazwie Osborne-4 „Vixen”.

Najsłodszy spośród komputerów Osborn

Osborne Vixen jest określany jako „najsłodszy spośród komputerów Osborne”. Był najmniejszy (weight: 18 pounds; Osborne 1: 24.5 pounds), nieco lżejszy, miał większy ekran (7″) i był tańszy. Wciąż jednak wykorzystywał system operacyjny CP/M [Old Computers 2020]. Ogłoszenie prac nad komputerami Executive i Vixen sprawiło, że potencjalni klienci przestali kupować Osborne 1, czekając na nowe modele, które nie były jeszcze ukończone. Ponadto zbiegło się to z pojawieniem się na rynku komputera konkurencji – Kaypro II (Kaypro Corporation), w atrakcyjnej cenie, który był wyposażony w „ogromny”, 9-calowy ekran. Sprzedaż komputerów Osborne 1 gwałtownie spadła. Ostatecznie firma Osborne Computer Company ogłosiła bankructwo we wrześniu 1983 r. [Old Computers 2020].

Rycina 2. Vixen (OCC-4) – 1985. Źródło: oldcomputers.net

Firma Osborne Computer Corporation zbankrutowała w 1983 roku, zaledwie dwa lata po premierze komputera Osborne 1 [Osborne Corp. 2020].

Efekt Osborna to mit

Niektóre źródła zaprzeczają istnieniu efektu Osborna – nigdy nie było „efektu Osborna”, a upadek Osborne Computer nie był zapoczątkowany zapowiedzią sprzętu, który jeszcze nie istniał [Orlowski 2005]. W rzeczywistości bowiem, nawet sam A. Osborne w swojej książce napisał, że efekt Osborna to mit, a do upadku firmy doprowadziły złe decyzje i nietrafione inwestycje [McCracken 2011].

Źródła

• Bianchini, R. (2018). Osborne 1 (1981) – when the personal computer became portable. Inexhibit.
• Collins, R. H. (1984). Portable computers: Applications to increase salesforce productivity. Journal of Personal Selling & Sales Management, 4(2), 75-79.
• Eliashberg, J., Robertson, T. S. (1988). New product preannouncing behavior: A market signaling study. Journal of Marketing Research, 25(3), 282-292.
• McCracken, H. (2011). The machine, the man, and the dawn of the portable computing revolution. Technologizer, http://bit.ly/osborne-computer
• Old Computers (2020). Osborne 1 – 1981 by Osborne Computer Corporation, https://oldcomputers.net/osborne-1.html
• Orlowski, A. (2005). Taking Osborne out of the Osborne Effect. The Register – Independent news and views for the tech community, http://bit.ly/Osborne-Effect
• Osborne Corp. (2020). Osborne 1. Old-Computers.com
• Patrizio, A. (2014). PC vendors fear an Osborne Effect from Windows 9. Networkworld, August 29th. http://bit.ly/Networkworld
• Pournelle, J. (1982).The Osborne 1, Zeke’s New Friends, and Spelling Revisited. Byte Magazine 7(4), 212-213.
• Rao, R. C., Turut, O. (2014). New Product Preannouncement: Phantom Products, Unexpected Cannibalization and the Osborne Effect. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2534547
• Spence, E. (2014). Yota Dodge The Osborne Effect With Next Generation Dual-Screen Android Smartphone. Forbes. February 24th.
• Su, M., Rao, V. R. (2010). New product preannouncement as a signaling strategy: An audience‐specific review and analysis. Journal of Product Innovation Management, 27(5), 658-672.